Op de sofa bij de verkeerspsycholoog: mobiliteit voor, tijdens en na de coronacrisis

De verkeerspsychologen van XTNT, Gerard, Kim en Kirsten, schijnen regelmatig hun licht op gedragingen, issues of vreemde verschijnselen in het verkeer. In deze 'Op de sofa' een onderwerp waar we helaas niet omheen kunnen: de coronacrisis. Hoe beïnvloedt corona de mobiliteit, en hoe gaat het er na de crisis uitzien?

Life changing events

Een tijdje geleden waren we op zoek naar aanknopingspunten voor mobiliteitsverandering. We zochten naar life changing events; gebeurtenissen in een mensenleven die zo ingrijpend zijn dat gewoontes en zekerheden verdwijnen. We dachten aan verandering van werk, verhuizing, het krijgen van een eerste kind. Op dat soort momenten treedt er een dusdanig grote verschuiving in het leven op dat – zo was onze veronderstelling – er mogelijkheden liggen om ook het mobiliteitsgedrag van een nieuwe impuls te voorzien. Dat bleek echter nog niet zo eenvoudig. Ondanks de grote veranderingen in het leven hielden mensen veelal vast aan hun vertrouwde mobiliteitspatroon.

Zorgen dat mensen meer gingen thuiswerken was ook niet zo makkelijk als het leek. Zowel werknemers als werkgevers zagen een en al beren op de digitale weg van het thuiswerken en joegen de forenzen zonder aarzelen elke ochtend om dezelfde tijd auto en de trein weer in. Televergaderen was echt te complex, te onpersoonlijk en te weinig controleerbaar.
Totdat alles ineens toch compleet veranderde. Sinds het coronavirus rondwaart en er ingrijpende maatregelen zijn afgekondigd om te zorgen dat de besmetting zo gering mogelijk blijft, staat de wereld – en daarmee ook de mobiliteitswereld – op zijn kop: een life changing event van ongekende omvang. Ineens is thuiswerken de regel en zijn de dagelijkse files als sneeuw voor de zon verdwenen.

Kuddegedrag in crisissituaties

Onder normale omstandigheden zijn mensen redelijk eigenwijs en gaan ze het liefst hun eigen weg. Maar als er iets heel ingrijpend plaatsvindt, waar we weinig vat op hebben, zoals de coronacrisis, dan nemen we de dynamiek aan van een kudde en lopen achter elkaar aan zonder ons zelfs af te vragen of dat wel de goede richting is.

De kudde geeft ons in principe bescherming tegen het gevaar van buitenaf. Een sterke groepsdruk kan echter ook negatief uitpakken. Als de kudde op hol slaat, ontslaat er een paniekgevoel en wordt de groep stuurloos. Op sociale media ontstaat makkelijk negatief kuddegedrag: polarisatie, bangmakerij tot zelfs het ontkennen van gevaar en het oproepen tot gevaarlijk gedrag. Gelukkig heeft de afname in het vertrouwen in ons eigen oordelend vermogen ook positieve gevolgen. Er ontstaat meer saamhorigheid, de neiging om elkaar te helpen én ons meer normconform te gedragen. In dat licht doet iedereen plots zijn best om thuis te werken en toont iedereen begrip voor alle onhandigheden en kinderziektes die hier nu eenmaal in het begin bij horen.

De kudde filerijders is een kudde thuiswerkers geworden. De kudde milieuverontreinigers (want laten we eerlijk zijn, dat zijn we met z’n allen normaal gesproken toch echt) is tegen wil en dank milieubewust gaan handelen. NASA-luchtfoto’s van China laten sinds het uitbreken van de crisis extreem schone lucht boven de normaal pikzwarte steden zien. Een bizar feit dat de Amerikaanse milieueconoom Marshall Burke heeft berekend is dat de schone lucht twintig keer zo veel doden voorkomt als het aantal doden dat corona er heeft veroorzaakt.

Ervaring opdoen als noodzakelijke voorwaarde voor gedragsverandering

Mensen zitten eigenlijk vrij eenvoudig in elkaar. Wij zijn gewend om in patronen te denken en te handelen. Als we daar onder normale omstandigheden van af gaan wijken, raken we in de stress. Maar als we er verplicht van af moeten wijken en – of we nou willen of niet – ervaring opdoen met alternatief gedrag, dan gebeurt er iets bijzonders. Ervaring is immers een van de krachtigste motoren onder gedragsverandering. Datgene waar we altijd zoveel weerstand tegen hadden, waarvan we alleen de nadelen konden zien en dat we daarom ook nooit een kans wilden geven, blijkt eigenlijk best prettig. Vooroordelen zijn erg lastig te corrigeren, behalve als je je een tijd moet gedragen alsof ze er niet toe doen. Forenzen ervaren momenteel dat het leven zonder file zo slecht nog niet is, dat geen haast hebben best comfortabel voelt en dat telewerken enorme kansen biedt. Grote vraag is nu of dit – als het leven straks weer zijn normale loop neemt – beklijft of niet.

Als de crisis over is

Het is moeilijk om positieve punten te zien bij een afschuwelijke virusuitbraak als deze. Maar toch zou het mooi zijn als naast alle ellende die zij veroorzaakt deze tijd ook nog lichtpuntjes kent voor de langere termijn. Hoe kunnen we positieve milieueffecten en een meer flexibele houding ten opzichte van ons dagelijkse reisgedrag vasthouden? De vaste patronen van vóór de crisis zijn immers niet volledig uit ons brein gewist, dus -tenzij de crisis héél lang gaat duren – liggen ze op de loer om terug te keren. Hoe voorkomen we dat de telewerk-kuddes van dit moment niet weer de filekuddes van straks worden? Drie aspecten spelen een doorslaggevende rol:

1. Bevestig mensen nu in het juiste van hun gedrag. Laat zien dat de wereld nu schoner wordt, dat geeft mensen moed. De lucht boven China die al genoemd is en het water in Venetië dat kraakhelder is geworden dankzij de lockdown; vertel het in plaats van alleen maar negatieve berichten over de crisis uit te dragen! Ons brein, dat normaal zo gevoelig is voor cognitieve dissonantie, zal dan cognitieve consistentie ervaren: “Mijn huidige gedrag is goed en dat kan ik eigenlijk best wel blijven
   doen!”
    
2. Werkgevers moeten het voortouw nemen. Thuiswerken was altijd een issue, nu deden we het allemaal. Bij werkgevers ligt nu de kans om door te pakken. Evalueer met je werknemers hoe het was om thuis te werken. Bespreek de voor – en nadelen en kansen voor de toekomst. Blijf Teams, Skype en FaceTime regelmatig gebruiken en help zo bijdragen aan vermindering van files en werkdruk. Gelukkig zijn er direct initiatieven ontstaan bij Brabant Mobiliteitsnetwerk, Breikers, de Verkeersonderneming en Zuid Limburg Bereikbaar over hoe thuiswerken nu gaat en hoe we deze situatie na de crisis mogelijk kunnen benutten.
    
3. Blijvend onthaasten stimuleren. Een efficiënte dagindeling ziet er op dit moment anders uit dan een paar weken geleden. Toen betekende efficiëntie zo veel mogelijk doen op een dag en van de ene plek naar de andere haasten om dat mogelijk te maken. De reistijd is voor de meeste van ons komen te vervallen en dat geeft meer tijd. We wandelen meer (wel afstand van anderen bewaren), brengen meer tijd met ons gezin door en kijken waarschijnlijk meer naar Netflix. Als we de juiste balans vinden tussen minder haast en een nieuw soort productiviteit, zijn we beter af. Dan moeten we wel met z’n allen niet meteen na de crisis de boog weer gaan spannen. Wat vaker bij jezelf stilstaan is dan de echte vooruitgang.

Referenties

• Phlippen, S., 2020, Hoe pikken we het leven op na het coronavirus? AD, 21 maart.
• Smid, E., 2020, Ben jij ook zo’n schaap, E- tekst en eindredactie, Vreeland
• Van Veen, P., 2009, Kuddegedrag in crisistijd, een biologische kijk op menselijk gedrag, Business
  Contact, Amsterdam.

Meer weten? 
Neem eens contact op met XTNT!