Straten in de gemeente Groningen worden teruggegeven aan de bewoners

De gemeente Groningen legt momenteel, samen met onder meer Felixx Landschapsarchitecten, de laatste hand aan de Leidraad Openbare Ruimte. De leidraad moet ervoor zorgen dat straten niet meer ontworpen worden om vooral autogebruik mogelijk te maken, maar vanuit de volledige complexiteit van doelen en belangen van de straat. Daar waar het kan, moeten groene gebieden ontstaan waar mensen elkaar kunnen ontmoeten en kinderen kunnen spelen.

Door Jan Willem Kerssies. 
Dit artikel verscheen ook op Straatbeeld.nl

De gemeente Groningen heeft, door de invoering van het Verkeerscirculatieplan, al in 1977 besloten om op een andere manier met de openbare ruimte van de binnenstad om te gaan. Vanaf toen werden auto’s al zoveel mogelijk geweerd uit het centrum. Dat zorgde voor een kwaliteitsslag voor de openbare ruimte. De afgelopen jaren is het aantal auto’s en vervoersbewegingen enorm gestegen in de hele gemeente. Dat gaat ten koste van de openbare ruimte van de bewoners zelf. Dat vraagt om een andere inrichting, zo vindt men bij de gemeente Groningen. “Straten worden ontworpen voor de auto, de restruimte is voor de voetganger en dan moet er ook nog ruimte gemaakt worden voor de fietser”, vertelt stedenbouwkundige Frank Aikema van de gemeente Groningen over de aanleiding van de leidraad. “We hebben in Groningen een progressief college. In het collegeprogramma staat als doelstelling geformuleerd dat de openbare ruimte voor bewoners moet zijn en niet om vooral auto’s te faciliteren. Dat vraagt om een herdefiniëring van de openbare ruimte. We hebben automobilisten, fietsers, kinderen die spelen en veel maatschappelijke opgaven, zoals klimaatadaptatie en de energietransitie. Vandaar dat het college het belangrijk vindt om een leidraad op te stellen.” 

Inspiratiedocument 

De Leidraad Openbare Ruimte is een inspiratiedocument welke een nieuwe blik geeft op de openbare ruimte. Het document is ook een handleiding die de verschillende straten en buurten van de gemeente typeert met bijbehorende ontwerpprincipes en maatregelen. De gemeente Groningen wil dat de openbare ruimte uitnodigt tot gebruik, spelen en ontmoeten. “De opgaven voor de straat zijn veranderd, de druk is hoger en de behoefte naar meer verblijfskwaliteit is gewenst. Daarnaast ligt bij de herinrichting van de straat de focus op het realiseren van straten waarbij water, groen en verblijf een aanvullende ruimteclaim leggen op het straatprofiel en de werking daarvan”, zo staat geschreven in de leidraad.  

De straten moeten toekomstbestendig worden ontworpen, zodat ze een bijdrage leveren aan de vraagstukken en ruimtelijke uitdagingen waarmee de gemeente Groningen de komende jaren aan de slag gaat. Daarom hanteert de Leidraad Openbare Ruimte een nieuwe benadering van het ontwerpen van straten. Er wordt niet uitgegaan van een ééndimensionale perspectief op de straat. De Leidraad Openbare Ruimte gaat uit van een multidimensionale ontwerpmethode voor de straten van de gemeente Groningen, waar mobiliteit niet maatgevend is maar waar toegankelijkheid, veiligheid, beleving, gezondheid, sociale interactie, ecologie, klimaatadaptatie, economie en cultuurhistorie én mobiliteit samen de straat maken.  

Straattypologieën

In de leidraad worden veertien verschillende straattypologieën uitgewerkt die toepasbaar zijn op alle wegen in de gemeente. Denk dan bijvoorbeeld aan buurtstraten, aanrijroutes, verbindingswegen, woonstraten en wegen aan de rand van de binnenstad. Er is een representatief straatstuk van 200 meter uitgekozen, waar verschillende opgaven en condities worden gestapeld. Zo zijn er straten geselecteerd met een diversiteit aan mobiliteitsfuncties, een onderscheidend ecologisch profiel of met een specifieke brede programmering. Zo is er ontworpen aan een rijk palet aan openbare ruimte, straatmilieus en plekken binnen het stedelijk weefsel en de dorpskernen. De inspiratiebeelden zijn geen uitgewerkte plannen voor de straten, maar zijn een voorbeelduitwerking die vertaald kan worden naar meerdere locaties binnen de gemeente. Voor de specifieke straatstukken zijn generieke ontwerpoplossingen gemaakt, die bruikbaar zijn voor vergelijkbare straten in de gemeente Groningen. De ontwerpprincipes van de straattypologieën vormen vervolgens de basis voor ontwerpstudies op buurtschaal. “We testen hoe de nieuwe straattypologieën kunnen leiden tot een alternatieve organisatie van de buurten en wat de consequenties zijn van keuzes die zijn gemaakt op straatniveau”, zo klinkt het vanuit de gemeente Groningen.  

Participatie

Om de Groningers mee te krijgen met de plannen van de gemeente worden bewoners in een vroeg stadium aangehaakt. “We vinden participatie heel erg belangrijk”, zegt Aikema. “In samenwerking met landschaparchitectenbureau Felixx hebben wij wandelingen door verschillende buurten gemaakt samen met onder meer bewoners. Felixx heeft ons samen met Goudappel, Stipo en professor Marco te Brömmelstoet geholpen bij het opstellen van de leidraad. Daarnaast hebben we net voor de zomer een bijeenkomst georganiseerd in het Forum over de Leidraad Openbare Ruimte. Mensen konden live meekijken of vanuit de zaal reageren op de voorlopige versie van de leidraad. Bewoners waren zeer enthousiast, zo werd er al geopperd om een straat nu al in te richten volgens de typologieën. Daarnaast kwamen er natuurlijk ook vragen over bijvoorbeeld het parkeren van de auto. Niet al het parkeren kan ineens verdwijnen, maar we willen het wel steeds minder in de openbare ruimte.” De leidraad gaat bij de herinrichting van de Groningse straten ervoor zorgen dat bij de uitvraag de juiste handvatten worden geleverd. “Bij alles wat we gaan doen, bijvoorbeeld straten klimaatadaptief herinrichten of nieuwe klinkers leggen, wordt de leidraad erbij gepakt. We bekijken dan wat de opgaven zijn in die specifieke straat. De leidraad zorgt ervoor dat je goede discussies kunt voeren met bewoners op basis van de handvatten die beschreven staan.”  

Eigenwijs 

Wat maakt de Groningse leidraad nou zo bijzonder? “Wij hebben een college en organisatie die het heel graag anders willen doen dan anderen”, begint Aikema te vertellen. “In 1977 heeft het college al gezegd: we gaan anders met de ruimte in de binnenstad om. Nu gaan we een stap verder en kijken we naar de hele openbare ruimte van de stad en de omliggende dorpen. Op dit moment is de auto maatgevend in hoe we de buitenruimte inrichten, waarbij er ruimte over moet blijven voor een voetpad van zes tegels breed. Als we over twintig jaar naar buiten kijken dan denk ik dat we een hele andere buitenruimte hebben. Ik denk dat dit in Groningen kan, omdat wij vaak wat verder willen denken dan gebruikelijk is. Misschien zijn we daarin net wat eigenwijzer dan de rest van het land. In de toekomst zal de auto niet meer altijd voor de deur staan, maar moeten mensen iets verder lopen dan nu. Maar daar krijgen we hopelijk straten voor terug met veel groen, waar mensen elkaar kunnen ontmoeten en spelende kinderen volop de ruimte hebben.” 

Mobiliteitsvisie

De leidraad wordt gelijktijdig ontwikkeld met een nieuwe Mobiliteitsvisie van de stad Groningen. Met de nieuwe Mobiliteitsvisie kiest de gemeente voor een nieuwe balans tussen de verschillende vervoerwijzen, waarbij de auto zich meer als gast zal moeten gedragen. Voetgangers en fietsers zullen sterker als hoofdvervoerswijze gaan functioneren. Het ontmoedigen van autogebruik betekent daarnaast dat zowel kwalitatief als kwantitatief er uitstekende alternatieven met het OV moeten zijn. Eind november worden zowel de Leidraad Openbare Ruimte als de Mobiliteitsvisie voorgelegd aan de raad.

Lees hier de hele Leidraad Openbare Ruimte