Transport over water: het beste alternatief voor zwaar verkeer in de Amsterdamse binnenstad?

Herstel en aanpassing van de kades en bruggen vormt een van de meest complexe en kostbare uitdagingen voor de stad.  De gemeente Amsterdam heeft daarom Decisio de financiële en maatschappelijke kosten en baten laten onderzoeken van alternatieve vormen van goederentransport in de Amsterdamse binnenstad. Het water speelt een belangrijke rol bij de opties die de gemeente Amsterdam inventariseert.

Transport over water lijkt een logische keuze: het grachtenstelsel biedt een unieke ontsluitingsmogelijkheid van de Amsterdamse binnenstad zonder belasting van bruggen en kades en druk op de weginfrastructuur. Maar transport over water is ook kostbaarder en vergt aanpassingen van transporteurs, leveranciers en ontvangers van goederen.

Meerdere oplossingen denkbaar

Decisio heeft bekeken wat de kosten en baten zijn als transport met zwaar verkeer anders wordt georganiseerd: met kleinere voertuigen, via hubs aan de rand van het centrum of via het water. Uit de analyse volgt dat de baten van deze alternatieve transportketens aanzienlijk zijn en oplossingen bieden voor de uitdagingen waarmee Amsterdam kampt.  De alternatieve opties kunnen leiden tot leefbaarheids- en duurzaamheidsbaten en betere bescherming van bruggen en kades. Ondernemers stappen echter niet zomaar over op een alternatieve transportvorm. Transport over water is doorgaans aanzienlijk duurder dan wegtransport, en hetzelfde geldt voor wegvervoer met lichtere voertuigen via een hub aan de rand van het centrum of direct vanaf een distributiecentrum. Wanneer een grote vrachtwagen wordt vervangen door meerdere kleine voertuigen, leidt dat bovendien ook tot meer congestie. Behalve de kosten die ontstaan door tijd en investeringen (inzet van meer voertuigen, overslagpunten, etc.), zijn er ook praktische obstakels: organisatie, flexibiliteit en punctualiteit beïnvloeden de keuze om over te gaan op een alternatief transportsysteem. 

Het onderzoek van Decisio bracht in beeld welke maatregelen de gemeente kan nemen om alternatieve transportvormen te stimuleren. Denk hierbij aan het invoeren van verder gewichtsbeperkingen voor het wegverkeer, het stellen van eisen in aanbestedingen, en het verbeteren van de toegankelijkheid van transport over water door bijvoorbeeld meer laad/loslocaties aan de kades te ontwikkelen, het realiseren van overslagpunten (hubs) aan de rand van het centrum. Vervolgens is het aan de ondernemer om de meest geschikte transportvorm te kiezen.

Kansrijkheid verschilt per sector

De kansrijkheid van een alternatieve transportketen verschilt per transportstroom. In de studie zijn zes transportstromen geanalyseerd: bouwlogistiek, horeca, afval, detailhandel, supermarkten, en post- en pakketdiensten. De kansrijkheid hangt onder meer af van de fysieke afstand tussen de afnemers en het water. Zo bevinden sommige bouwprojecten zich direct aan het water, wat transport over water aantrekkelijker maakt.
Daarnaast wordt de haalbaarheid beïnvloed door de mate waarin een alternatief transportsysteem kan zorgen voor meer efficiëntie. Sommige transportstromen kunnen efficiënter worden door ‘bundeling’: goederen worden in grote hoeveelheden naar de rand van een gebied vervoerd (via schip of vrachtwagen) en van daaruit in kleinere hoeveelheden naar de eindbestemming gebracht. Efficiencywinst is vooral te behalen als één klant of gebied veel kleine leveringen van verschillende leveranciers krijgt. Of als één leverancier veel kleine leveringen met een grote vrachtwagen doet. Voor bevoorrading van supermarkten (grote vrachtwagen met 1 of 2 leveringen) zijn daardoor de kansen kleiner dan bij de bouw, horeca, detailhandel, post- of pakketmarkt. Zelfs als het transport met bundeling goedkoper kan, zijn er nog veel praktische obstakels te overwinnen: uit handen geven van transport, tariefstellingen, flexibiliteit, ruimte voor overslagpunten, mededingingswetgeving, onderscheidende dienstverlening, procesoptimalisatie leveranciers, etc. Bundeling gebeurt daardoor nog niet op grote schaal. Leveranciers denken vanuit een nationaal perspectief en een optimale keten voor Amsterdam, kan vanuit een (inter)nationaal opererende keten suboptimaal zijn. 

Op naar het meest geschikte transportsysteem?

Transport over water kan grote maatschappelijke voordelen opleveren, maar is ook vaak financieel de duurste oplossing voor goederentransport naar het stadscentrum. Met bundeling over de weg, kunnen veel van deze voordelen – zoals ontlasting van kades en bruggen, en minder uitstoot, congestie en geluidsoverlast – ook worden behaald. Bundeling zou in theorie zelfs goedkoper kunnen zijn dan de huidige manier waarop horeca, detailhandel en post- en pakketdiensten worden bediend. Praktische bezwaren en benodigde aanpassingen van leveranciers en ontvangers maken de overgang echter complex. 

Ondanks de uitdagingen die er zijn, is het zinvol dat de gemeente gericht blijft sturen op transport dat bijdraagt aan duurzaamheid, leefbaarheid en de bescherming van bruggen en kades. Dit kan zoals gezegd onder andere door gewichtsbeperkingen voor wegverkeer, faciliteren van overslagpunten en eisen in aanbestedingen. We zien in de praktijk dat ondernemers vervolgens de voor hen meest geschikte transportwijze kiezen: monitoring op ongewenste effecten blijft daarbij van belang. De gebruikte modaliteit, moet ondergeschikt zijn aan het beoogde doel: een leefbare en bereikbare stad zonder onnodige schade aan kades en bruggen.  

Het rapport van Decisio verschijnt eind 2024.