Voor betere bereikbaarheid is niet alleen mobiliteit aan zet

Het recente rapport van het Planbureau voor de Leefomgeving constateert een teruggang in de bereikbaarheid van voorzieningen in Nederland. Dit heeft directe gevolgen voor de mogelijkheid voor mensen om volwaardig deel te nemen aan de samenleving. Goede bereikbaarheid zorgt ervoor dat iedereen - ongeacht woonplaats of sociaaleconomische status - toegang heeft tot essentiële diensten, zoals gezondheidszorg en onderwijs. Gelijke kansen op zorg en onderwijs zijn een randvoorwaarde voor een goed functionerende samenleving. Daarnaast kan het verbeteren van de bereikbaarheid de druk op de arbeidsmarkt verlichten door arbeidsplaatsen en passend personeel beter met elkaar te verbinden. Kortom: het verbeteren van de bereikbaarheid is cruciaal voor een leefbare samenleving. 

Interpretaties integrale aanpak bereikbaarheid

Niet voor niets streven we in Nederland naar een integrale aanpak om bereikbaarheid te waarborgen. Dat vertaalt zich onder andere in mobiliteitsvisies, -plannen en -programma’s. Maar als het over bereikbaarheid gaat, interpreteert iedereen integraliteit op zijn eigen manier.

Ten eerste is er ‘integraliteit’ in relatie tot de Omgevingswet: het toewijzen van cruciale voorzieningen aan de juiste locaties én het zorgen voor voldoende draagvlak. Want waar we deze voorzieningen toestaan of faciliteren heeft impact op de bereikbaarheid en toegankelijkheid. Wanneer belanghebbenden, zoals bewoners, bedrijven en overheden, achter de gemaakte keuzes staan, vergroot dit de kans op een soepele uitvoering en naleving van het beleid. Een tweede interpretatie is de integratie van brede welvaartsdoelen: duurzaamheid, leefbaarheid en inclusiviteit. Het stimuleren van fietsen, wandelen en openbaar vervoer kan leiden tot minder uitstoot van broeikasgassen, wat bijdraagt aan een schoner milieu. Een goed mobiliteitsnetwerk zorgt ervoor dat iedereen, ongeacht inkomen of beperking, zich kan verplaatsen, waardoor gelijke kansen ontstaan om werk, onderwijs en andere voorzieningen te bereiken. Tot slot wordt ‘integraal’ vaak als ‘multimodaal’ beschouwd: beleid dat gericht is op het mogelijk maken van zorgeloze ketenreizen, met verschillende reisopties die naadloos op elkaar aansluiten. Het gaat hier ook over passende infrastructuur voor alle vervoerswijzen, zoals wegen, fiets- en voetpaden en spoor, en hoe die samenhangt met de ruimtelijke planning.

Holistische benadering

Wat ons betreft gaat een integrale aanpak van de bereikbaarheid over alle genoemde interpretaties. Maar dan is er ook een aanvullend perspectief nodig van alle beleidsvelden. Al het overheidsbeleid heeft invloed op óf en hoe mensen reizen. Of het nu om de centralisering van de zorg gaat, armoedebeleid of het realiseren van de woningbouwopgave. Met andere woorden: de keuzes van verschillende beleidsafdelingen bepalen de locaties van voorzieningen en daardoor de reisbehoeften. 

De rijksoverheid streeft naar ‘uitstekende bereikbaarheid, waar iedereen snel en gemakkelijk van A naar B komt, met zo min mogelijk schadelijke uitstoot en overlast’ zo staat in de Nationale Omgevingsvisie (NOVI). Om dit te realiseren, pleiten wij voor een aanpak die multidisciplinair, multimodaal en inclusief is, én die de focus verlegt van mobiliteit naar bereikbaarheid. Een holistische benadering van bereikbaarheid gaat uit van wat je in elk beleidsdomein kunt doen om voorzieningen nabij te brengen voor iedereen. Het vraagt om een andere manier van denken over ruimtelijke ordening. Niet: de manier waarop we ons verplaatsen vormt onze steden en dorpen, maar: onze samenleving vormt onze steden en dorpen, en daarmee de manier waarop we ons verplaatsen.

Van mobiliteitsbeleid naar bereikbaarheidsbeleid

Vanuit de vele invalshoeken die we als multidisciplinair adviesbureau in huis hebben, kunnen we nagaan welke integrale oplossingen nodig zijn. Ook faciliteren we stakeholderdialogen en kennisuitwisseling tussen verschillende beleidsdomeinen om onderling begrip te vergroten. Waar nodig voeren we datagedreven analyses uit om de huidige staat van bereikbaarheid en mobiliteit in kaart te brengen. Vervolgens formuleren we strategische en tactische doelstellingen en beschrijven we operationele stappen die bijdragen aan verbeterde bereikbaarheid.

Deze aanpak zorgt voor een breed gedragen beleid dat de bereikbaarheidsopgave niet alleen als een mobiliteitskwestie beschouwt, maar als een uitdaging die alle beleidsdomeinen raakt. Dit opent de deur naar een breder scala aan oplossingen, specifiek afgestemd op de unieke kenmerken en uitdagingen van elk gebied.

We brengen deze denkwijze al in de praktijk, bijvoorbeeld door mobiliteitsdiensten (Wmo, ov, deelmobiliteit) zo op te zetten dat ze lokale gemeenschappen ondersteunen. Bij woningbouwplannen helpen we om nabijheid en functiemenging al in de ontwerpfase mee te nemen. En met campagnes en incentives beïnvloeden we het reisgedrag, wat de leefbaarheid vergroot en de druk op de infrastructuur vermindert. 

Samenwerking en participatie zijn sleutel tot succes

Omdat het om maatwerk gaat, is samenwerking over verschillende beleidsdomeinen heen onmisbaar. Het luisteren naar het sociaal domein, welzijnswerk en de onderwijs- en zorgsector verbreedt de oplossingsrichtingen. Zij kennen immers de specifieke behoeften. Holistisch samenwerken vraagt dus om een gezamenlijke inspanning en een gedeelde verantwoordelijkheid, het creëren van een gedeelde visie en het bouwen aan wederzijds vertrouwen, waarbij de uitkomst van tevoren nog niet vaststaat.

Door de gemeenschap te betrekken in participatietrajecten komen we te weten waarom mensen reizen en zorgen we ervoor dat het beleid hun diverse behoeften en perspectieven weerspiegelt. Dit zorgt er ook voor dat oplossingen niet alleen technisch haalbaar zijn, maar ook eerlijker en duurzamer. Het gaat hierbij zowel om verbetering van de fysieke infrastructuur, als om een bijdrage aan de leefbaarheid.

De kans van slagen neemt aanzienlijk toe wanneer er over beleidsgrenzen heen wordt gekeken en er gezamenlijk wordt gewerkt aan oplossingen. Alleen door daadwerkelijk samen te werken, is verbetering binnen bereik.