Nu al starten met het beter markeren van onze fietspaden

Bij verreweg de meeste fietsslachtoffers is sprake van een enkelvoudig ongeval: zonder dat er een ander bij betrokken is, raakt een fietser uit balans, uit koers en komt ten val aan de rand van het fietspad, in de berm of tegen een obstakel. Vooral ouderen lopen bij zo’n ongeval makkelijk ernstig letsel op. Bij naar schatting de helft van de jaarlijks bijna 10.000 letselongevallen van dit type kan gewezen worden naar een gebrek in het ontwerp en inrichting van de fietsinfrastructuur. Hier ligt dus een urgente taak voor wegbeheerders.

Markering, no regret-maatregel

Uitgebreide praktijkonderzoeken in het kader van het project ‘Vergevingsgezinde Fietspad’ resulteerden in een checklist voor wegbeheerders om tweerichtingsfietspaden veiliger te maken. Hierin komt markering van fietspaden in veel situaties naar voren als een ‘no-regret maatregel’. Hieronder een impressie van deze checklist en de afwegingen die een wegbeheerder kan maken bij de toepassing ervan.

Basis

Om veilig en comfortabel te fietsen, is een voldoende breed fietspad de basis. De breedte moet passen bij het aantal en verschillende typen gebruikers van het fietspad om conflicten met tegenliggers zoveel mogelijk te vermijden. De huidige CROW-richtlijnen geven een vertrekpunt hiervoor, maar in de praktijk kunnen veel fietspaden niet zo maar op korte termijn over grotere afstanden verbreed worden.

Uitgevoerd in een contrasterende kleur, neemt een rand of bermstrook de functie van kantmarkering over.

Wegbeheerders kunnen plannen voor bredere fietspaden opnemen in uitvoeringsprogramma’s voor aanleg, beheer & onderhoud van fietsinfrastructuur. Dit kunnen ook kortetermijnmaatregelen zijn om fietspaden veilig, comfortabel en toekomstbestendig te maken. Zeker bij fietspaden die dicht tegen de gewenste breedte uit de richtlijn aanzitten. Die maatregelen zitten in de combinatie van breedte, type randen, berminrichting én markering.

Markering in verschillende situaties

Uit de verschillende experimenten blijkt dat as- en kantmarkering een duidelijk geleidende werking hebben waar fietsers bij gebaat zijn. Over het geheel gezien zorgt asmarkering ervoor dat fietsers meer op hun eigen helft van het fietspad rijden en meer afstand nemen tot het midden. Kantmarkering zorgt ervoor dat fietsers meer afstand houden tot de rand en de berm. Zij ervaren visuele geleiding van kantmarkering en het contrast met de berm als zeer aangenaam. Dit geldt voor verschillende typen markering: doorgetrokken en onderbroken, en ook voor verschillende materiaaltypen, waaronder lichtgevende. De aanbeveling is om op een voldoende breed fietspad, altijd een combinatie van kant- en asmarkering aan te leggen.

Afweging

Als het fietspad aan de smalle kant is, moet een afweging in markering worden gemaakt. Een goede beschouwing van het aantal en type gebruikers op lokale situaties, en de checklist helpen bij zo’n afweging. Op een relatief rustig fietspad is kantmarkering een goede maatregel vanwege de combinatie van visuele geleiding en contrast met de berm (risico op enkelvoudige ongevallen verlagen). In bochten met beperkt doorzicht heeft asmarkering een toegevoegde waarde (risico op frontale ongevallen verlagen). Als het druk is en het risico op conflicten met tegenliggers hoog is, ligt het voor de hand om asmarkering toe te passen (risico op frontale ongevallen verlagen), en tegelijkertijd ook de rand en berm van het fietspad aan te pakken.

De rand en de berm

Experimenten met randen laten zien dat een afgeschuinde trottoirband een duidelijke voorkeur heeft boven een rechte. Verder moet het hoogteverschil tussen de verharding van het fietspad en de berm zo klein mogelijk zijn. Dit hoogteverschil is onder andere op te heffen met bermstroken. In het project is geëxperimenteerd met verschillende soorten bermstroken. Zo blijken ze ook te functioneren als veilige uitwijkzone en zorgen er tevens voor dat fietsers dichter bij de rand van het fietspad durven te fietsen, waardoor de beschikbare breedte beter wordt benut. En, uitgevoerd in een contrasterende kleur, neemt de strook de functie van de kantmarkering over.

Handreikingen voor nu

Conclusie van het project is dat markering op fietspaden ongevallen voorkomt en het fietscomfort verhoogt. De checklist geeft voor vier typen tweerichtingenfietspaden (gebruik en breedte) een afwegingskader aan, en aanbevelingen voor kosteneffectieve maatregelen op de korte termijn, waaronder een advies voor markering per type.

Experimenten met randen laten zien dat een afgeschuinde trottoirband een duidelijke voorkeur heeft boven een rechte. 

Met de checklist kunnen wegbeheerders de kwaliteit van hun fietspaden in beeld brengen op een aantal hoofdkenmerken, in aanvulling op de richtlijnen voor bebakening en markering van het CROW, en in aansluiting op lopende initiatieven rondom snelfietsroutes en fietsstraten. Dit levert nu in ieder geval mogelijkheden op om markering op te nemen in uitvoeringsprogramma’s voor beheer & onderhoud en nieuwe aanleg van fietsinfrastructuur.

Door Peter Morsink en Jos Hengeveld, Royal HaskoningDHV. Dit artikel is verschenen in Verkeer in Beeld 03/2018.