Toe naar een ideale leefomgeving door integraal ontwerpen infrastructuur

“Infrastructuur is meer dan een functionele constructie”, aldus Marc Verheijen, voormalig lector Infratecture aan de Hogeschool Rotterdam. Infratecture richt zich op mobiliteitsinfrastructuur als ontwerpopgave waarbij de ‘man made’ dimensie daarvan centraal gesteld wordt. Ontwerp, realisatie en beheer van infrastructuur is namelijk mensenwerk. Mensenwerk met een indrukwekkende impact op de samenleving die we met zijn allen vormen.

Infrastructuur staat daardoor niet op zich. De roep om integraliteit is overal te horen maar in de praktijk blijkt dat steeds weer moeilijk te realiseren. Binnen het gedachtengoed van infratecture wordt de zo vaak bepleite integraliteit vooral praktisch-realistisch benaderd. Voor het integraal ontwerpen, realiseren en beheren van infrastructuur gaat het niet alleen om de functioneel technisch en ruimtelijke inrichtingsperspectief te integreren, maar vooral ook om deze vanuit een gedeeld ontwikkelingsperspectief te benaderen en in een sociaal culturele dimensie te plaatsen. Immers, zonder infrastructuur geen samenleving.

“Infrastructuur is meer dan het realiseren van een weg van A naar B. Infrastructuur is onlosmakelijk verbonden met onze manier van samenleven”, aldus Verheijen. “Infra is geen optelsom van losse onderdelen, maar levert ook een soort mobiliteitscultuur op die identiteit kan geven. Als ruimte en infra los van elkaar worden ontwikkeld en de verschillende ‘kleuren’ komen samen, dan ontstaat er een matbruin geheel. De dictatuur van onze richtlijnen legt een enorme claim op de openbare ruimte, waar mensen leven. Hierdoor ontstaan ook restzones waar niet over wordt nagedacht, en die niet een groter doel dienen dan de uitlaatplek voor onze hond. Kortom: de infrastructuur komt los te staan van haar context.”

De stad geeft ruimte aan mensen om zich een individu te voelen, een domein waar je burger kunt zijn en een bijdrage kunt leveren aan de samenleving. Verheijen beschouwt infrastructuur als een tool om door het landschap te trekken. Om de mooiste panorama’s te zien, maar ook om als voetganger in de stad te zijn. “Infrastructuur biedt mensen bewegingsvrijheid, conditioneert die beweging en gaat aan verstedelijking vooraf. Het ontwerp vergt meer dan rationeel denken. Ontwerpen van infrastructuur is een vak, een vak dat de grenzen van disciplines overstijgt. Ontwerpen van infrastructuur is een trans disciplinaire activiteit, een ontwerpkunde die zich verhoudt tot vele sectorale disciplines. Ontwerpen van infrastructuur is een culturele opgave.”

Voorbeelden integraal ontwerpen

Er is een aantal voorbeelden in Nederland waaruit volgens Verheijen de integrale ontwerpgedachte duidelijk blijkt. Vanuit de geluidswetgeving worden tal van geluidswanden geplaatst om de weg van bewoond te scheiden. Echter ontwerpen architecten vaak een wand die vanaf de weg een prachtige aanblik geeft, maar bewoners tegen een blok beton laat aankijken. De samenleving wordt opgezadeld met problemen als graffiti, zwerfvuil, horizonvervuiling en blokkade van het uitzicht. Bovendien zadelt het de gemeente op met hogere beheer en onderhoud kosten.

“Dit kan anders”, stelt Verheijen. Zo staan in Goirle 178 woningen direct langs de snelweg A58. De schuine noordgevel van geprefabriceerde elementen fungeert als geluidsscherm. De ontwerpers maakten hierin ramen die middels led-verlichting ’s nachts extra accent krijgen. Hier wonen sinds 2009 zo’n 400 mensen tevreden tussen weg en omgeving. Een ander voorbeeld is de terp in Leidschenveen, die tevens als geluidswal dient. Het ‘landschap van piramides’ zorgt ervoor dat de automobilist nog steeds het idee heeft in een woonwijk te rijden, terwijl de bewoner nog steeds vrij zicht heeft. Bovendien is de terp met weinig middelen als speellandschap ingericht.

Juiste formulering opdracht vormt uitdaging

Iemand die aan den lijve de genoemde ontwikkelingen ondervindt, is Alex van Loon. Hij is niet alleen senior adviseur robuuste netwerken bij Rijkswaterstaat, maar ook vertegenwoordiger van de net nieuw opgerichte Vereniging voor Infra Ontwerp. De vereniging is gericht op kennisuitwisseling van het ontwerpproces voor hoofd- en regionale infrastructuur, en wil door intensieve samenwerking met alle bij het ontwerpproces betrokken partijen het kennisniveau in Nederland en België naar een hoger plan tillen. Zij ziet hier voor zichzelf een initiërende , stimulerende en aanjagende rol weggelegd.

“De markt ervaart dat de kennis over wegontwerp afzwakt, wat juiste invulling van de ruimtelijke opgaven lastig maakt”, aldus van Loon. “In mijn werk probeer ik wel altijd de ruimtelijke ontwikkeling zoveel mogelijk erkenning te geven. In zekere zin is wegontwerp het vakgebied dat je van A naar B brengt: het is onze kerntaak goede doorstroming te faciliteren. Maar daarbij zetten we de mens centraal. We proberen mensen te verleiden tot bepaald gedrag. Bij een infrastructureel bouwproject zijn veel zaken gedigitaliseerd. Met data wordt in kaart gebracht waar kabels, riolering en andere kwetsbare zaken gesitueerd zijn. We hebben de tools om de omslag naar integraal ontwerp te maken, maar dit daadwerkelijk kunnen realiseren hangt ook van de opdrachtgever af. Rijkswaterstaat werkt omgevingsgericht, maar het juist formuleren van de opdracht vormt een uitdaging.”

Benieuwd naar het hele artikel? Neem een abonnement op Verkeer in Beeld en lees het magazine in de online Bibliotheek!