Fiets en ITS: de snuffelfiets

Mobiliteit, leefkwaliteit en citizen science, in de snuffelfiets komt het allemaal samen. Bijna twee jaar na de lancering van de snuffelfiets is duidelijk geworden dat het concept aanslaat en er meer en meer partijen mee aan de slag gaan. Wat is er de afgelopen jaren geleerd en hoe ziet de toekomst van dit soort initiatieven eruit?

Door Robin Kleine en Ronald Jorna, adviseurs bij Mobycon

Op 17 mei 2019 werd in de provincie Utrecht het snuffelfietsproject gelanceerd. In een samenwerking van provincie, gemeenten, RIVM, Civity en Sodaq ging men fietsen uitrusten met meetapparatuur om zo bewoners een rol te laten spelen in het verzamelen van data over onder andere fietsgebruik (door middel van gps) en luchtkwaliteit. Sindsdien gaat het hard: naast Utrecht zijn er inmiddels snuffelfietsen geïntroduceerd in o.a. Zwolle, Gelderland (FoodValley), Den Bosch, Eindhoven en Sittard.

Fietser beter in beeld

Een belangrijke reden voor de provincie Utrecht om met het experiment te starten was het beter in beeld krijgen van de fietser. Volgens Eric van Dijk (provincie Utrecht) is dit enerzijds het geval omdat er nog altijd waardevolle kennis ontbreekt over het keuzegedrag van fietsers, maar ook om ervoor te zorgen dat de fiets beter vertegenwoordigd kan worden in data en modellen dan nu vaak het geval is: “Het feit dat er geen fietsdata zijn heeft als gevolg dat de fiets altijd een soort sluitpost is”.

Het snuffelfietsproject is dan ook gebruikt om inzicht te verkrijgen in herkomsten, bestemmingen en routes van de deelnemers. Daarnaast zijn analyses gedaan van ritlengtes en reistijden en er zijn plannen om de data nog meer te benutten door middel van slimme combinaties met andere databronnen en analyses naar bijvoorbeeld wachttijden. De sensordata zijn benut voor analyses van de luchtkwaliteit en er is onderzocht wat de invloed van omgevingsdata is op het reisgedrag van deelnemers.

Verder zijn er nog kansen om onderzoek te doen naar de tot nu toe onbenutte data over hitte(stress) en oneffenheden in de fietsinfrastructuur. Naast de data bestaat de opbrengst ook uit waardevolle lessen over praktische zaken als hoeveel deelnemers er nodig zijn om tot bruikbare data te komen en wat voor zaken je tegenkomt bij het verwerken van de data. Zo is een risico dat er onvoldoende respondenten en data zijn om goede analyses te kunnen doen en is privacy een uitdaging.

Ondanks dat het experiment wel degelijk nuttige data heeft opgeleverd, zou je kunnen stellen dat het grootste succes hem in iets anders zit voor de provincie. Er werd namelijk al snel duidelijk dat er hier sprake was van een gezamenlijk belang, zowel met de deelnemers als vanuit verschillende thema’s binnen de provincie (luchtkwaliteit, fietsdata, kennisontwikkeling).

Dit maakte het mogelijk om constructieve en inhoudelijke gesprekken te voeren: "Je komt in contact met andere denkbeelden, andere redeneerlijnen. Het gros van de mensen is goedgezind en staat open voor de uitwisseling van ideeën, alleen je moet een platform hebben om dat te kunnen doen”.

Het snuffelfietsproject biedt dit platform en stelt burgers in staat mee te praten over belangrijke thema’s. De provincie heeft daarom dan ook het voornemen om deze nieuwe vorm van digitale participatie en samenwerking verder uit te bouwen.

Digitale participatie

De snuffelfiets is een concreet en soms bijna knuffelbaar concept, maar gaat over een groot thema: digitale participatie. De samenleving wordt steeds digitaler en dit biedt zowel kansen als bedreigingen. Alhoewel technologische ontwikkelingen in de basis staan voor vooruitgang, is het ook belangrijk oog te hebben voor wie er wellicht juist niet profiteren van deze ontwikkelingen. Dit is waar digitale participatie over gaat. Binnen digitale participatie kunnen we een aantal thema’s onderscheiden:

Zwolle

In het snuffelfietsconcept komen veel van bovenstaande thema’s samen. Niet gek dus dat het snuffelfietsconcept ook aanslaat op andere plekken. Zo rijden er in Zwolle sinds eind 2019 snuffelfietsers rond in het kader van het BITS project. Hier draagt de snuffelfiets bij aan het grotere project SensHagen waarin gemeente, burgers en professionele organisaties gezamenlijk data verzamelen over de leefomgeving. De snuffelfietsdata worden hier gecombineerd met data van vaste meetpunten in de wijk.

Momenteel werkt de gemeente aan een grotere aanbesteding om het aantal snuffelfietsers flink te verhogen. Hierbij is het doel niet alleen om meer data te verzamelen, maar ook om tot een stadsbrede en representatieve groep deelnemers te komen. Hiervoor werkt de gemeente samen met onder andere de Fietsersbond en woningbouwcorporaties.

Vervolgens wil Zwolle vooral inzetten op het beter benutten van de data. Naast het op de juiste manier beschikbaar stellen en presenteren van de data aan burgers en beleidsmakers gaat het volgens Geert Janssen (gemeente Zwolle) dan om het maken van slimme combinaties met andere databronnen: “Hoe kun je nou al die gegevens die je uit de luchtkwaliteit haalt, koppelen aan gegevens die we al hebben? Waar zijn de fietsers? Waar zijn bepaalde bomen? Waar is de eikenprocessierups gemeld? Kunnen we dan bijvoorbeeld iets zeggen over de aanwezigheid van de eikenprocessierups naast drukke fietsroutes en alternatieve routes aanreiken of is bestrijding toch een beter idee?”.

De volgens stap is de ontwikkeling van een mobiliteitsdashboard waarop niet alleen data van de snuffelfiets, maar ook andere mobiliteitsdata op een aantrekkelijke en begrijpelijke manier worden gepresenteerd. In de toekomst kunnen de data ook gekoppeld worden aan de Digitale tweelingstad, een soort digitale kopie van de stad waarin verschillende databronnen gecombineerd en inzichtelijk gemaakt worden.

Voor de fietsers zelf denkt de gemeente aan routeadvies op basis van persoonlijke voorkeuren. Met behulp van de snuffelfietsdata kan naast inzicht in de snelste route, namelijk ook inzicht worden verkregen in de meest gezonde en aantrekkelijke routes en dit kan weer gebruikt worden in gepersonaliseerde routeplanners.

Voorop staat dat de gemeente enthousiast is over het concept, zo geeft Geert aan: “Het leukste is dat je inwoners betrekt bij hun omgeving, ze bewust laat worden van wat er gebeurt in die omgeving en dat je vervolgens hierbij data ophaalt en ook daadwerkelijk iets doet met die data. We hebben er ook echt iets aan en het is niet enkel een speeltje van de dataspecialisten. Dat vind ik de charme ervan.”

Deelfiets Nederland

Tegelijkertijd zien we ook nieuwe vormen van het snuffelfietsconcept ontstaan in Zwolle. Deelfiets Nederland voorziet namelijk hun elektrische deelfietsen en bezorgfietsen van ingebouwde snuffelsensoren. Hierbij investeren ze ook in de verdere ontwikkeling van het concept, zoals een eigen dashboard, kleinere printplaten, de mogelijkheid de sensoren met een dynamo van stroom te voorzien en de mogelijkheid om ook stikstofdata te verzamelen.

Op de vraag waarom Deelfiets Nederland hier zo in investeert geeft Oumar Sylla (oprichter van het bedrijf) aan dat dit te maken heeft met de positieve energie: “Ik vind het leuk mensen te enthousiasmeren, om dat wauw effect te creëren. Dat mensen zich afvragen: Kan dat? Ja, dat kan!”.

Ook is het commercieel interessant voor het bedrijf. Deelfiets Nederland is namelijk afhankelijk van gemeenten en andere partners voor plaatsen waar ze hun deelfietsen kunnen aanbieden. Het beschikbaar maken van de snuffeldata is daarmee ook een Unique Selling Point dat wordt ingezet om fietsen op aantrekkelijke plekken (zoals stationslocaties) aan te mogen bieden: “Jullie stellen ruimte beschikbaar aan ons, en jullie krijgen daarvoor data terug”.

Belangrijk daarbij is volgens Oumar wel om op de juiste manier met de data om te gaan. Dat wil zeggen dat ze niet alleen de data beschikbaar stellen, maar goed nadenken over hoe deze gepresenteerd wordt en hoe hierbij zorgvuldig met privacy dient te worden omgegaan. Naast dat ze hiervoor kennis in huis halen, werkt Deelfiets Nederland samen met Hogeschool Windesheim voor de analyse van de data. Momenteel is het bedrijf druk bezig met de uitbreiding van hun deelfietssysteem naar andere steden, wat ook weer nieuwe snuffeldata op zal leveren.

Internationaal

Zelfs in het buitenland is er interesse voor het concept. Een partij in het BITS-project heeft namelijk plannen om ermee aan de slag te gaan en daarbij ook geluidsdata te gaan verzamelen. Er zijn steeds meer tekenen dat geluid een grote impact heeft op leefkwaliteit en de snuffelfiets (of wordt het dan ook een luisterfiets?) is een mooi instrument om hier meer inzicht in te krijgen.

Tot slot

Duidelijk is dat de snuffelfiets in opmars is en nog lang niet is uitontwikkeld. Er zijn nog tal van mogelijkheden als het gaat om het gebruiken van andere sensoren, nieuwe datatoepassingen en nieuwe samenwerkingsvormen tussen overheid, burger, bedrijven en onderzoek. Digitale participatie wordt een steeds belangrijker thema en de snuffelfiets geeft een inkijkje in wat dit kan betekenen voor de rol van overheden.

Het heruitvinden van deze rol kan een uitdaging zijn, geeft ook Eric van Dijk aan: “Waar ga je als overheid nog over? Je wordt meer een partner dan een top-down organisatie, maar je hebt natuurlijk wel de verantwoordelijkheid om de verhoudingen tussen individueel en algemeen belang te bewaken. Dit is een langzaam proces, maar het nadenken over de plek van de overheid is wel belangrijk. Dit soort projecten helpt ons hier een weg in te vinden.”