Maatschappelijke initiatieven helpen doelgroepen in het ov

De ‘OV-coach’ werd in 2018 opgezet vanuit de gemeente Amsterdam. Door het succes nam de Vervoerregio Amsterdam het traject in 2020 over en werkt samen met meerdere maatschappelijke organisaties. Al bijna 600 mensen werden richting zelfstandig reizen begeleid, legt projectleider Willeke Passmore uit.

De OV-coach begeleidde al bijna 600 mensen richting zelfstandig reizen.

“Vaak melden maatschappelijke organisaties, scholen of ouders deelnemers aan. Na een intakegesprek door een professional volgt een kennismaking tussen deelnemer en ov-coach: dat is meestal een student die hier stage loopt. Stap-voor-stap oefenen zij dan een reistraject.” Uiteindelijk ontvangen deelnemers een diploma. 87 procent van de deelnemers blijft uiteindelijk zelfstandig reizen, zegt zij.

Ov-coachingstraject

Eén van hen is de Amsterdamse Quinten (17), een jongen met autisme. Hij gaat na de zomer studeren in Aalsmeer en zijn ouders vinden het belangrijk dat hij dat zelfstandig kan doen. Studente Rianne (20) begeleidde hem vijftien weken lang om dat doel te behalen. “Ik hielp Quinten bij wat hij moeilijk of spannend vond, zoals in- en uitchecken en reisapps gebruiken.

Samen reisden zij dertien keer vanaf Quintens huis naar zijn aanstaande school. Eerst met de tram naar het Leidseplein en vanaf daar verder met de bus. Rianne: “Met de metro naar Amsterdam Lelylaan was wel sneller geweest, maar dat station is veel te druk voor hem.” Daarna maakte Quinten de reis twee keer alleen, waarbij Rianne telefonisch beschikbaar bleef. 

Dat was best spannend, zegt Quinten: “Ik stapte een keertje een halte te laat uit, toen stond ik op Osdorp en moest ik wachten op een nieuwe tram. Gelukkig kon ik Rianne bellen.” Rianne: “Het is juist ook leerzaam als het een keer verkeerd gaat. Hem voor het eerst alleen laten reizen is een grote verantwoordelijkheid en best spannend, maar ik vertrouwde in hem dat hij het kon.”

En Quinten, trots: “Vroeger reisde ik met mijn opa en had ik nooit kunnen denken dat ik het ook zelf zou kunnen. Nu weet ik dat het niet zo moeilijk is.”

Quinten: 'Vroeger reisde ik met mijn opa en had ik nooit gedacht dat ik het ook zelf zou kunnen'

Onderbelicht

Een herkenbaar tafereel voor projectleider Passmore: “De meeste deelnemers ervaren vooraf spanning. Maar vaak horen we achteraf (van ouders) dat ze zo ontzettend zijn gegroeid. Ze durven meer, zijn zelfstandiger en hebben meer zelfvertrouwen. Eén deelnemer stond de eerste reis te shaken op het perron, inmiddels reist hij alleen naar Parijs en is hij ambassadeur geworden. Heel terecht dat ze trots zijn op zichzelf - zo’n ervaring neem je mee voor je hele leven.”

Ze vindt dat mentale toegankelijkheid vaak nog onderbelicht wordt. “Het gaat vaak over fysieke toegankelijkheid. Bij veel professionele organisaties komt het thema er te laat bij, dat merk ik bij de Vervoerregio ook. Als je het niet in je directe omgeving ervaart, houd je er minder rekening mee. Daarom is het belangrijk dat de OV-coach zichtbaar blijft.” De Vervoerregio Amsterdam wil graag tot 2029 door met het project.

Willeke Passmore, OV-coach: ‘Ouders vertellen vaak achteraf dat deelnemers zo zijn gegroeid. Ze durven meer, zijn zelfstandiger en hebben meer zelfvertrouwen’

Ouderen helpen in Oost

In de Overijsselse regio IJsselmond werd in 2012 het project ‘Ervaar het OV’ opgericht, dat in 2017 werd uitgerold door heel OV-Oost. Opdrachtgevers provincies Overijssel, Gelderland en Flevoland financieren het project, waarbij senioren worden gekoppeld aan vrijwillige ov-ambassadeurs. 

Anita Koedam uit Emmeloord is sinds 2020 ambassadeur. Ze houdt maandelijks in vier gemeentes inloopspreekuur: “Het gros van mensen dat binnenloopt ervaart autorijden als belastend en wil weer met het ov reizen – dat deden ze in hun jeugd ook. Maar het systeem is veel complexer geworden. Wij luisteren, bieden maatwerk en helpen ze stap-voor-stap op weg, bijvoorbeeld door met foto’s van kaartautomaten te laten zien hoe het werkt en aanvraagformulieren uit te printen. Eigenlijk vullen we een hiaat die vervoerders hebben laten vallen doordat servicemedewerkers zijn wegbezuinigd.”

Anita Koedam, Ervaar het OV: ‘We vullen een hiaat die vervoerders hebben laten ontstaan doordat servicemedewerkers zijn wegbezuinigd’ 

Sinds de start groeide het team uit tot 45 ambassadeurs, die allemaal in andere bibliotheken, cultuurhuizen of dorpshuizen spreekuur houden. Eén van hen is Fenni van de Stouwe uit Kampen, die zich na haar pensioen bij ProRail aanmeldde als ambassadeur. Naast een wekelijks telefonisch spreekuur zit ze eens per maand in de Stadskazerne in Kampen. Daar ontmoette zij deelnemer Zwaan Bos (81). “Nadat mijn man overleed wilde ik weer leren reizen met het ov, maar in vijftig jaar tijd is er veel veranderd. Al die apparatuur geeft me angst het verkeerd te doen.”

Proefreisjes

Samen reisden zij met de trein van station Kampen naar Zwolle, terug naar Kampen-Zuid en vandaar met de bus terug naar Kampen. Zo leerde Zwaan inchecken, omchecken naar een andere vervoerder (van Blauwnet op NS) en uitchecken. En over te stappen op de bus. Tijdens de overstap in Zwolle namen ze de tijd om informatieborden op het station te bestuderen. Ook werd uitgelegd hoe de kaartautomaat werkt, hoe ze bij het juiste spoor komt, hoe samenreiskorting werkt, hoe keuzedagen geactiveerd worden, enzovoorts.

Zwaan: “We hebben een checklist gemaakt met dingen waar ik op moet letten, bijvoorbeeld dat ik bij het goede paaltje incheck. Met de ov-chipkaart in de rechterhand kies je altijd het goede poortje. Ik was bang dat apparatuur kapot zou gaan als ik het verkeerd doe. Maar Fenni liet zien dat dat niet gebeurt.” Fenni: “En ik heb automatisch opladen op de chipkaart aangezet, zodat ze altijd saldo heeft. Veel ouderen raken in paniek als al die incheckpaaltjes gaan piepen. Dan houden ze hun chipkaart nog eens tegen het paaltje en reizen per ongeluk zwart. Dat zorgt voor onzekerheid.”

Anita kan proefreisjes zelf fysiek moeilijker aan. Zij gaat onder meer met gemeenten in gesprek om meer inloopspreekuren te faciliteren en ambtenaren te wijzen op het ov als alternatief voor het duurdere Wmo-vervoer. “Als ouderen niet met de regiotaxi hoeven te reizen is dat voor gemeenten minder duur, dus iedereen is erbij gebaat. We krijgen een enkele keer ook vragen van mensen, bij wie we denken: ‘u kunt beter naar de gemeente voor Wmo-vervoer’. Dan verwijzen we hen ook door. Dat inwoners hun zelfstandigheid behouden en zelfredzaam zijn, is voor gemeenten heel waardevol.”

Kettingreactie

De bekendheid van het traject wordt steeds groter, vertelt Anita: “Ik was laatst nog bij DOVA om uitleg te geven wat we doen en er lopen nu ook vragen vanuit Utrecht, Almere, Amersfoort en Noord-Limburg. Steeds meer mensen horen van ons en zijn geïnteresseerd. Eigenlijk is het een soort kettingreactie.”

Dat verhaal horen we ook vanuit Amsterdam. Passmore noemt het een ‘sneeuwbaleffect’. “Door de ervaringstrajecten, maar ook door voorlichtingen, groeit het aantal aanmeldingen en gaan zorg-, onderwijsinstellingen en gemeenten het ov als serieus alternatief zien.”

Dit artikel is eerder gepubliceerd in OV-Magazine 2/2023. Wilt u OV-Magazine voortaan op papier of digitaal ontvangen? Neem dan een abonnement.