Wikken & Wegen leidt tot beter onderbouwde besluiten

Voor een groot project laat het Rijk een maatschappelijke kosten-batenanalyse uitvoeren. Zo’n MKBA drukt kosten en baten van de investering (milieu, reistijd, veiligheid) zo goed mogelijk in geld uit. Op grond daarvan kan de politiek besluiten of het project de samenleving genoeg oplevert. "Voor een gemeente is een investering van een paar miljoen óók een groot project," stelt Hans Voerknecht, projectmanager bij kenniscentrum CROW. "Maar veel gemeenten vinden een MKBA een technocratische en dure rekenexercitie."

Wikken & Wegen is een MKBA-light, ontwikkeld in 2012. Voerknecht: "Het wikken is het afwegen van voor- en nadelen, het wegen slaat ook op verkeer en vervoer. Onderzoeker Niek Mouter van de Technische Universiteit Delft zegt: een goede MKBA is 60 procent nadenken, 20 procent rekenen en 20 procent presenteren. We gaan dus niet meteen wegen, maar eerst wikken: nadenken. Wat is het probleem of de ambitie? Wat gebeurt er als de overheid níet ingrijpt? En welk effect willen we bereiken? Want veel bestuurders staan meteen in de doe-modus: als je een probleem hebt zo snel mogelijk een oplossing verzinnen."

De stappen van Wikken & Wegen zorgen dat partijen meer begrip krijgen voor elkaars belangen. "Neem stadsdistributie. De vervoerder wil zo snel mogelijk z’n goederen afleveren. De ondernemer wil niet te lang een ronkende vrachtwagen voor z’n deur. En bewoners willen helemaal geen vrachtwagens in hun straat. Soms heeft de ene partij de lusten en draagt de andere de lasten. Als je dat monetariseert (er prijskaartjes aanhangt) is een partij met grotere financiële lusten dan de lasten van een andere partij soms bereid tot een deal. Zo’n aanpak heeft grote meerwaarde. Doordat partijen meedenken – over analyse, oplossingen en afweging – raken ze meer betrokken. Dat leidt tot betere oplossingen, meer draagvlak én plezier."

Tussenspel

Culemborg is een mooi voorbeeld van Wikken & Wegen. Daar lag een rotonde waar fietsende scholieren ‘s ochtends driekwart rond moesten. Die grote groepen lieten het autoverkeer vastlopen. Al zeven jaar zweefde er een oplossing van 3,5 miljoen euro boven de markt: een fly over voor die fietsers. Het dagdeel Wikken met bewoners, brandweer, Fietsersbond, gemeente en scholen leverde alternatieve oplossingen op. En tijdens het dagdeel Wegen kwam er één variant als beste uit: de fietsers eerder laten oversteken zodat ze al vóór de rotonde een kwartslag binnendoor kunnen steken. Die aangepaste rotonde in Culemborg ligt er inmiddels. Kosten: ongeveer zeven ton, een vijfde van de eerdere oplossing. Iedereen blij.

Wikken & Wegen is dus een procesaanpak waarbij een brede groep betrokkenen in stappen het probleem analyseert en oplossingen afweegt. Tussen het dagdeel Wikken en het dagdeel Wegen zit het tussenspel. Rekenaars van de gemeente (of provincie, of regio) kunnen dan met een van de tien gecertificeerde Wikken & Wegen-consultants in vier tot zes weken effecten in geld uitdrukken. Dat doen ze met expertoordelen, kengetallen, rekentools, schattingen en vuistregels.

Beste koop

Tijdens het afsluitende dagdeel Wegen bespreken de partijen de conclusies en komen ze tot een advies aan de politiek. Daarbij kijken ze ook naar gevoeligheden en onzekerheden, zoals budget en draagvlak. De politiek krijgt dan op een presenteerblaadje alle beslisinformatie aangeboden die nodig is voor een weloverwogen keuze. "Zie Wikken & Wegen maar als de 'beste koop' uit de Consumentengids," vergelijkt Voerknecht. "Er kunnen altijd overwegingen zijn om bewust voor iets meeslependers te kiezen. Dat leggen we aan de politiek voor. Dan gaat het erom wat die ervoor over heeft. Zo houdt de politiek ook speelruimte."

Marco van Burgsteden, programmamanager bij de gemeente Wageningen (die Wikken & Wegen toepaste voor parkeervraagstukken): "Het is prettig om methodes te hebben om appels en peren te kunnen vergelijken en beoordelen, zonder dat je vervalt in stapels rekenwerk en discussies over de deugdelijkheid. Wikken & Wegen blijft dicht bij de inhoud van het infravraagstuk, waardoor ook leken je nog goed kunnen volgen."

Tegendenkers

Wikken & Wegen lift zoveel mogelijk mee met methoden voor MKBA’s, zoals de OEI-systematiek (Overzicht Effecten Infrastructuur). "Zo nodig wijken we daar slim van af," aldus Voerknecht. "De tijdshorizon van OEI is bijvoorbeeld honderd jaar, maar wij rekenen soms met tien jaar." Zo’n afschrijvingstermijn speelde in Rotterdam bij de vraag of de verkeerslichten op de invalsroute Schieplein–Hofplein vriendelijker moesten worden afgesteld voor de fiets, de auto óf het openbaar vervoer. Iedereen kon z’n verhaal kwijt en werd uitgedaagd om mee te denken over de oplossing: bewoners, verkeerslichtprogrammeurs en wijkmanagers.

Een les is om 'tegendenkers' te vragen: altijd goed voor draagvlak en verrassende ideeën. Hier was dat een landschapsarchitect. Die wilde geen verkeersriool, maar een aantrekkelijk stadsentree. Haar oplossing met veel stadsgroen scoorde 20 miljoen duurder dan de beste oplossing: een groene golf voor fietsers. Voerknecht: "Normaal voelde ze zich met een kluitje in het riet gestuurd, maar nu begreep ze dat haar plan niet haalbaar was."

Meerwaarde

Will Clerx, senior beleidsadviseur verkeer bij de gemeente Rotterdam: "De meerwaarde van Wikken & Wegen is niet zozeer de uitkomst, maar het vanuit verschillende disciplines systematisch in beeld brengen van effecten en delen van kennis. Het stimuleren van de fiets kwam er goed uit en hoeft niet ten koste van de auto te gaan."

Wikken & Wegen leidt regelmatig tot kostenbesparing – zoals in Culemborg – en altijd tot een beter onderbouwde investeringsbeslissing. Waar staat Wikken & Wegen nu? Voerknecht, zonder blikken of blozen: "Voor gemeentelijke en regionale projecten voldoet Wikken & Wegen nu bijna even goed als een volwaardige MKBA. En voor die 8.000 euro hoef je het niet te laten. Hopelijk gaan gemeenteraadsleden er nu zelf om vragen."

Tien consultants met certificaat

Wikken & Wegen werkt met tien gecertificeerde consultants van zes bureaus: Buck Consultants, CE Delft, Decisio, Ecorys, Goudappel Coffeng en Twynstra Gudde. "Het zijn tien MKBA-experts die hun sporen hebben verdiend in het begeleiden van dit soort processen" , vertelt Voerknecht. "Er zijn vaker procesaanpakken geweest, zoals Gebiedsgericht Benutten. Met prachtige boekwerken en tonnen voor pilots. Maar zonder kwaliteitscontrole, dus is het overal verwaterd. Vandaar de certificering en taakverdeling: CROW borgt de kwaliteit en de consultants doen de klussen."

Auteur: Marc Maartens, adviseur-publicist