Wondere wereld van mobiliteitsgedrag

Men neme een weg, donker, leeg, op jouw auto na. Maximum snelheid: 60 kilometer per uur. Het resultaat? De impuls het gaspedaal verder in te trappen is nauwelijks te onderdrukken. Wat de automobilist wil, is niet langer in overeenstemming met wat hij mag.

Rode chips

Het is lastig dat tegen te gaan, want daarvoor moet de automobilist zichzelf reguleren en op basis daarvan zijn gedrag aanpassen. Kun je dat zelfreguleringsvermogen sturen? Ja, zegt Reint Jan Renes, sociaal psycholoog en lector Crossmediale Communicatie aan de Hogeschool Utrecht. ‘Je kunt de architectuur van zijn omgeving zodanig aanpassen dat de automobilist zich weer even bewust wordt van wat nodig is. Het gaat om kleine cues waardoor mensen denken: ik moet afremmen. Vergelijk het met een zak chips. Als je af en toe één rode chip toevoegt, zet dat mensen aan het denken: ik moet stoppen.’

Communicatieve inzichten tijdens Beter Benutten congres

Renes is hoofdspreker op het congres Beter Benutten op 6 maart 2014 in Zwolle. Zijn thema: de manier waarop inzichten uit de communicatiewetenschappen en sociale psychologie kunnen bijdragen aan de positieve beïnvloeding van mobiliteitsgedrag.  ‘We begeven ons dagelijks in het verkeer en ontwikkelen daarin automatische patronen: handelingen waarover we niet nadenken in een context waarin we ons heel vertrouwd voelen. We weten dat we ons aan de maximale snelheid moeten houden. We weten dat we korter in de file staan als we een half uur later vertrekken. Maar we handelen daar niet altijd naar. De reden is simpelweg dat we in situaties terechtkomen waarin we het moeilijk vinden ons gedrag te reguleren.’

Spitsmijden

Dat heeft te maken met de menselijke neiging het eigenbelang en het directe belang voorop te stellen: resultaten moeten direct zichtbaar zijn en bovendien aansluiten bij de eigen behoeften. ‘Dat is ook de reden dat veel mensen niet kunnen spitsmijden’, legt Renes uit. ‘Ze hebben niet het idee dat zulk gedrag directe invloed heeft op het voorkomen van files. Iedere gedragsverandering vraagt om een andere aanpak. Bij spitsmijden kun je denken aan middelen die mensen de impact van hun eigen handelen laten zien. Zoals een app die direct aangeeft hoeveel tijd je bespaart als je de spits mijdt. Daardoor krijgen reizigers het gevoel dat hun actie zin heeft, dat het iets oplevert. Ze krijgen er controle over. Dan wordt het leuk. En dan heb je kans dat dit gedrag de volgende keer vanzelf optreedt.’

Ontkenning van de werkelijkheid

Renes spreekt van de ‘wondere wereld van gedrag’, waarover hij tijdens het Beter Benutten congres graag meer vertelt, liefst met zoveel mogelijk voorbeelden. Want eigenlijk is het heel ironisch: we houden ervan de werkelijkheid te ontkennen – ‘vandaag staat er vast geen file’ of ‘we worden heus niet gepakt als we te hard rijden’ – maar tegelijkertijd zijn we ons terdege bewust van die ontkenning. Toch triggert die drogredenering ons niet tot gedragsverandering. Renes: ‘We moeten de invloed van kennis en attitude dus vooral niet te hoog inschatten: we laten ons slechts beperkt leiden door wat we goed vinden en wat we weten. We zeggen wat we denken en doen wat we voelen. Kijk naar donorregistraties. Overheden die mensen moeten overtuigen donor te worden, krijgen 30 à  40 procent van de bevolking geregistreerd. Maar als je een regel invoert waardoor mensen automatisch donor zijn, dan is uiteindelijk 80 tot 90 procent geregistreerd. Gemakzucht en een onbewuste voorkeur voor de standaard spelen hierbij een rol. Met communicatie kom je vaak minder ver dan wanneer je een bepaalde maatregel invoert waar je actief moet uitstappen.’ 

Vergeten uit te checken

Het is duidelijk dat gedragsbeïnvloeding een brede scope heeft en in meerdere domeinen van belang is. Het Beter Benutten congres staat er zelfs van in het teken. Wat Renes daar gaat vertellen? ‘Ik wil laten zien dat ondanks het feit dat we heel erg gemotiveerd zijn en de capaciteit hebben om bepaald mobiliteitsgedrag te vertonen, we dat toch vaak niet doen. Soms is dat heel simpel. Wie vergeet er wel eens uit te checken met zijn ov-chipkaart? Inderdaad, bijna iedereen. Dat heeft niets met motivatie en vermogen te maken, dus blijkbaar is er een andere factor die ervoor zorgt dat je het vergeet. In de architectuur van het chipkaartsysteem zit blijkbaar iets wat ons niet past. En zo zijn er meer voorbeelden. Het is van belang dat die onder de aandacht komen van verkeerskundigen, gedragsdeskundigen en de creatieve industrie. Want vaak zijn inventieve en slimme oplossingen nodig.’

Dagelijkse verleidingen

Tijdens het congres laat Renes zien wat werkt en wat niet. ‘We krijgen de hele dag allerlei verleidingen op ons af. We moeten ontzettend veel reguleren. En dan komt ook nog eens de overheid om de hoek kijken met allerlei dingen die we al dan niet mogen of moeten. Wat valt daar dan nog van te verwachten? Hoe kun je mensen stimuleren iets te doen? Dat is interessante materie. En dat laat ik graag zien op 6 maart in Zwolle.’

Nieuwsgierig geworden naar wat Reint Jan Renes op 6 maart te vertellen heeft? Meld je dan snel aan voor het Beter Benutten congres in Zwolle!