Gevolgen fietsongevallen groter dan verwacht

VeiligheidNL onderzoekt periodiek het ontstaan en de gevolgen van fietsongevallen in Nederland. In 2019 is voor het eerst ook een vervolgonderzoek uitgevoerd naar langetermijngevolgen van fietsongevallen in 2016.

Een derde ervaart na drie jaar nog steeds klachten

Van deze fietsslachtoffers heeft 33 procent daar na drie jaar nog steeds last van. Dat zouden naar schatting voor 2019 in totaal 26.000 slachtoffers in heel Nederland zijn. Ter vergelijking, het totaal aantal ernstig verkeersgewonden in 2019 (alle modaliteiten) bedroeg 21.700 [*]. Zorgelijk is dat deze groep fietsslachtoffers blijvend minder fietst na het ongeval. Daarom is onderzocht om welke groep fietsers en ongevallen het gaat. Deze inzichten bieden beleidsmakers op nationaal en regionaal niveau input voor het maken van effectief beleid op het gebied van fietsveiligheid. Daarnaast geeft het onderzoek ook meer zicht op de totale kosten die gepaard gaan met fietsongevallen: hoe langer men last heeft van een ongeval, hoe groter de kans op medische- en verzuimkosten. Deze informatie kan voor wegbeheerders relevant zijn ter onderbouwing voor nieuw beleid.

Zorgwekkend vaak hoofdletsel

De meeste lichamelijke ongemakken worden, drie jaar na het ongeval, ervaren aan de benen, bekken, armen en schouder. Van de slachtoffers met lange-termijnklachten heeft ongeveer 40 procent lichte tot ernstige klachten aan deze ledematen. Zorgwekkend is dat bijna 30 procent van hen nog last heeft aan het hoofd en/of de hersenen. Dit kan mensen in hun dagelijks leven belemmeren door vermoeidheid en concentratieproblemen. Bij 5 procent zijn de klachten na drie jaar zelfs nog ernstig.

Vooral langdurige klachten na meervoudig ongeval

Of een slachtoffer van een fietsongeval wel of geen langdurige klachten ervaart, hangt vooral samen met de leeftijd van de slachtoffers, het type ongeval en de letselernst. Het gaat met name om 15- tot en met 74-jarigen die een meervoudig ongeval hebben gehad (zie figuur). Dit type ongevallen leidt significant vaker tot ernstig letsel waarvoor opname nodig is. Bij de enkelvoudige fietsongevallen, waar geen andere verkeersdeelnemer bij betrokken is, heeft 30 procent van de slachtoffers nog klachten na drie jaar. Geslacht en type fiets spelen geen rol bij het wel of niet ervaren van klachten drie jaar na het ongeval.

Complexe verkeerssituaties leiden vaker tot meervoudige ongevallen

Meervoudige fietsongevallen gebeuren vaker op een fietspad langs een weg en op een fietsstrook op een weg. Minder vaak op vrij liggende fietspaden. Het zijn vooral de complexere verkeerssituaties waar verschillende verkeersdeelnemers samen komen. Zo vinden meervoudige ongevallen vaker plaats op rotondes en kruispunten, zowel met als zonder verkeerslichten. Het gaat bij dit soort ongevallen relatief vaak om een botsing met een auto. Slachtoffers die in botsing komen met een andere fietser hebben minder vaak na drie jaar nog last van het ongeval. Volgens de slachtoffers zelf speelt het gedrag van een ander verreweg de grootste rol in het ontstaan van het meervoudige ongeval. Dit wordt door maar liefst 80 procent van hen benoemd.

Kosten van fietsongevallen onderschat

Dat een derde van de fietsslachtoffers na drie jaar nog steeds last heeft van het ongeval, benadrukt het belang van preventie van ongevallen bij deze verkeersdeelnemers. Hoewel uit onderzoeken naar fietsongevallen blijkt dat de grootste groep slachtoffers een enkelvoudig ongeval heeft, wijst dit onderzoek naar langetermijngevolgen uit dat juist de meervoudige ongevallen vaker tot langdurige klachten leiden. Deze langetermijngevolgen hebben ook weer invloed op de maatschappelijke kosten van fietsongevallen. In de berekeningen die tot nu toe gemaakt zijn werd gerekend met klachten tot een jaar na het ongeval. De meest recente cijfers (uit 2021) over de maatschappelijke kosten van fietsongevallen wijzen uit dat de totale medische kosten 310 miljoen euro bedroegen en de verzuimkosten 240 miljoen. Nu bekend is dat voor een deel van de slachtoffers de consequenties veel langer doorwerken, zullen de medische kosten in werkelijkheid dus veel hoger liggen.

Rol van gedrag in voorkomen van ongevallen

Nu 80 procent van de slachtoffers van meervoudige ongevallen het gedrag van een ander als grootste rol in het ontstaan van het ongeval benoemt, is het voor wegbeheerders en beleidsmakers belangrijk om, naast een goede weginrichting, ook aandacht te hebben voor de rol van het gedrag op de wegen. Het gaat dan niet alleen om verkeersveilig gedrag van fietsers zelf, maar ook om de mogelijkheid om rekening te kunnen houden met het gedrag van andere verkeersdeelnemers. Gedragsverandering kost tijd, en het advies is dan ook om hier de komende jaren aandacht aan te besteden.

Fietshelm vermindert kans op hersenletsel

Om het zorgwekkend aantal hoofd- en hersenletsels te beperken, biedt de fietshelm een oplossing. Het dragen van een fietshelm voorkomt geen ongevallen, maar kan wel beschermen tegen ernstig letsel [*]. Dit geldt voor verschillende groepen fietsers, waaronder elektrische fietsers, wielrenners en mountainbikers. Om het belang van de fietshelm bij de fietser meer onder de aandacht te brengen, is in 2022 voor het eerst de Dag van de Fietshelm gehouden. Dit is een initiatief van Artsen voor Veilig Fietsen, HersenStrijd Fonds en Hersenstichting, waar ook VeiligheidNL bij is aangesloten. In 2023 wordt weer samengewerkt om nog meer kwetsbare fietsers een helm te laten dragen. Ook wegbeheerders kunnen hier regie nemen en de promotie van de helm op regionaal niveau oppakken.

Over het onderzoek naar langetermijngevolgen fietsongevallen

Om meer inzicht te krijgen in het ontstaan, de gevolgen en het voorkomen van fietsongevallen voert VeiligheidNL, in opdracht van het Ministerie van IenW, ongeveer elke vier jaar een onderzoek uit onder slachtoffers van fietsongevallen. Hiervoor worden alle slachtoffers benaderd die naar aanleiding van een fietsongeval zijn behandeld op één van de 14 SEH’s die deelnemen aan het Letsel Informatie Systeem (LIS) van VeiligheidNL. In 2019 is een aanvullend onderzoek uitgevoerd naar de langetermijngevolgen van fietsongevallen. De groep fietsers die in 2016 had meegewerkt aan het onderzoek heeft in 2019 nogmaals een vragenlijst ingevuld over mogelijke klachten naar aanleiding van het fietsongeval in 2016. Dit leverde unieke inzichten op. In 2016 deden 3.146 slachtoffers mee aan het onderzoek. In 2019 hebben in totaal 811 van de 1.845 slachtoffers meegedaan.

Bronnen

•          SWOV (2020). Ernstig Verkeersgewonden 2019. Bos, N.M.; Bijleveld, F.D.; Decae, R.J.; Aarts, L.T.

•          Brand et al. (2020) Bicycle Helmets and Bicycle-Related Traumatic Brain Injury in the Netherlands.