Bewegen in transformatiegebieden

vrijdag 13 september 2024

Veel gemeenten hebben te maken met grote woningbouwopgaven binnen hun gemeentegrenzen. Het antwoord wordt vaak gezocht in inbreidingslocaties. Dit betekent dat verspreid door Nederland de komende decennia veel door de auto gedomineerde, grofkorrelige bedrijventerreinen getransformeerd zullen worden naar veilige, comfortabele, hoogwaardige woon-werkgebieden, om de toenemende bevolking te kunnen accommoderen. Een toenemend aantal bewoners in Nederlandse steden zal zich zodoende de komende jaren door transitiegebieden verplaatsen, tussen de bouwontwikkelingen door. We zien natuurlijk het liefst, in het kader van de mobiliteitstransitie en het bevorderen van de gezondheid, dat deze verplaatsingen door middel van fysieke beweging gebeuren! Lopend, joggend, steppend, fietsend, dansend; alle vormen van beweging waarbij je je lichaam actief gebruikt. Lopen en fietsen zijn uiteindelijk het gezondst zijn voor de mens zelf, en voor de stad: denk aan mentale gezondheidsvoordelen voor ons en de ruimtelijke en klimatologische impact van auto-infrastructuur en gebruik van de leefomgeving.

De Binckhorst is zo’n wijk in transitie met een enorme woningbouwopgave. Lange tijd werd de ruimtelijke indeling bepaald door gemotoriseerd verkeer, het spoor en scheepvaart. In de komende decennia worden veel vervallen panden gesloopt, worden wegen geherstructureerd en worden duizenden woningen bijgebouwd. De eerste paar honderd inwoners, de Binckhorst pioniers, die nu het gebied bewonen, zullen hun wijk de komende jaren voor hun ogen zien veranderen, met het dagelijks af- en aanrijden van zwaar verkeer met bouwmaterieel, grondstoffen en sloopmateriaal. Gedurende circa een half jaar is studioSK, de ontwerpstudio van Movares, samen met studenten stedenbouw van Hogeschool Rotterdam, Gemeente Den Haag en lokaal initiatief IM BINCK, onderzoekend en ontwerpend in het gebied aan de slag gegaan met tijdelijke ingrepen om nu, in deze ontwikkelfase van de Binckhorst, lopen en fietsen aantrekkelijker te maken. Uit dit traject kunnen veel lessen worden getrokken die inspirerend zijn voor andere transformatiegebieden, met name kansen en knelpunten, zowel ruimtelijk als procesmatig. Deze kansen en knelpunten presenteren we, aan de hand van praktische voorbeelden, illustraties en inspirerende quotes, op het Nationaal Voetgangerscongres op 10 oktober 2024. Onderstaand alvast een voorproef! Hopelijk zien we jullie daar!

Kijk voor meer informatie over het congres op: www.nationaalvoetgangerscongres.nl/

Kansen

Gebieden in transitie worden als het ware nieuw leven ingeblazen. Dit betekent dat er op de meest bijzondere, maar wellicht vergeten plekken in het transformatiegebied ‘adem’ ruimte kan ontstaan voor een fris, creatief idee. Dit zijn locaties die al decennia lang hetzelfde zijn en functioneren als enclaves binnen een veranderende omgeving. Maar wat als ze nou mee veranderen? Een begraafplaats kan opeens worden gezien als de ‘tuin van de Binckhorst’ en het vergeten Binckhorst kasteel als ‘het historisch centrum’. Door deze plekken beet te pakken en opnieuw waarde en identiteit toe te kennen, ontstaat er een basis waarop tijdelijke initiatieven, met focus op beweging, kunnen voortbouwen;
Ontwikkelaars zetten actief in op het zo snel mogelijk realiseren van hun bouwplannen, maar wat doen ze met de grond in de tussentijd? Bij veel ontwikkelaars is er weinig capaciteit of inzetbare kennis om hun braakliggende terreinen – zeker wanneer bouwtrajecten vertraging oplopen – als experimentlocaties voor tijdelijke initiatieven in te zetten. Echter kan dit voor hun, in periodes dat de bouw stilligt zoals nu dikwijls gebeurt in verband met bijvoorbeeld de stikstofcrisis, waarde opleveren. Deze waarde is niet alleen kwantitatief in de vorm van bijvoorbeeld inkomsten door onderhuur aan kleine ondernemers, maar met name kwalitatief omdat je je als ontwikkelaar met je toekomstig bouwproject al vroegtijdig naam kan maken. Vanuit branding/profilering een aanlokkelijk ontwikkelperspectief!

Knelpunten

We hebben gezamenlijk ondervonden dat ontwerpers, zowel binnen de studententeams als binnen de gemeente Den Haag, (te) veel op afstand van hun projectgebied werken en de interactie met lokale bedrijven en stakeholders opzoeken. Goede ideeën worden niet alleen beter bij het betrekken van de lokale gebruiker/ondernemer in de ideevormingsfase, maar het heeft met name effect als er in de initiatieffase al draagvlak wordt gecreëerd. Participatie met lokale gebruikers is in transformatiegebieden een cruciaal onderdeel, juist omdat er al gevestigde identiteiten en (beweeg)patronen zijn van de huidige (of verplaatste) gebruikers. Door vroegtijdig het gebied in te trekken, locals te spreken en behoeftes op te vragen, kan je tijdelijke ingrepen effectiever implementeren. Dit geldt zowel voor de locatie van het project, als voor de thematiek van het ontwerp.
Lange tijd zijn gemeentes bezig geweest met ofwel uitbreidingslocaties (Vinex) of kleinschalige binnenstedelijke transformaties. Een grootschalige transformatie van industriegebied tot hoogstedelijk woon-werkgebied is voor veel gemeentes, zoals de Binckhorst in Den Haag, onbekend terrein. Dit betekent dat er binnen de gemeente nog weinig systemen/structuren zijn opgericht om te voorzien in dergelijke grootschalige bouwlocaties waar tijdens de bouw bewoners/gebruikers zich door het gebied bewegen. De meeste financiële structuren zijn erop ingesteld om infrastructuur aan te leggen voor een periode van minstens 50 jaar. Dit bemoeilijkt het aanleggen van tijdelijke fietspaden of tijdelijke sportfaciliteiten.
Veelal is oog voor de (gewenste) eindsituatie en minder aandacht voor de ‘transitiefase’ hoe hier te komen. Eenmaal aangeleerd gedrag bij de nieuwe bewoners van het gebied (gebruik van de auto) laat zich later weer moeilijk omvormen naar fiets of te voet. Kortom: er moet meer aandacht komen voor de transitiefase om vroegtijdig actieve modaliteiten (fiets en voet) op een goede manier aan te bieden.