Het echte "Houten" zie je alleen op de fiets

Fietsstad Houten biedt dit jaar plaats aan het Nationaal Fietscongres. 

Het ontwerpteam voor Houten I, begin jaren 80, was op zich al uniek, zegt van der Horst. Het opereerde los van het gemeentelijk apparaat - “Inderdaad soms even slikken voor de eigen ambtenaren” en was door de samenstelling ook ‘avant la lettre’ als het gaat om integraal ontwerpen. “Dit team bestond uit Rob Derks, stedenbouwer, Jan Kalf, landschapsarchitect, ik zat erin als verkeersarchitect en Fred Nijman, van Grontmij, was ons civieltechnische geweten en berekende precies wat er wel en niet kon. We bestreden elkaar, leerden onze beperkingen te aanvaarden en konden elkaar ten slotte ook vinden.”

Houten moest een leefbare omgeving worden, ondanks een parkeernorm van 1,5 , voldoende auto-aansluitingen met het hoofdwegennet in de omgeving en de Wet geluidshinder als belangrijk uitgangspunt. We kwamen uit op een lange rondweg  voor de auto rond het bestaande ‘oude dorp’. Deze weg doorbrak de oude Utrechtse weg, de noord-zuid verbinding Utrecht-Schalkwijk. Dit leverde de eerste protesten op, onder meer van huisartsen. Maar het bestuur hield de rug recht, zegt Van Horst, met bewondering achteraf. Binnen die rondweg tekenden we een autoluwe omgeving en een groot autoluw fietsgebied. Auto’s kregen per ‘bloemkool’-wijk, één mogelijkheid om erin én uit te rijden en te parkeren. Hoe dieper de auto de wijken in rijdt, hoe meer het voertuig er te gast wordt. Straten hebben vanaf de rondweg eerst nog één stoep, verder de wijk in geen stoep meer en de parkeervakken bij de huizen hebben hetzelfde materiaal als de rijbaan. Filosofie hierachter: ‘kinderen spelen niet alleen op de stoep’. Van der Horst: “Met de rondweg creëerden we een soort fortificatie, een brede geluidswal. Hoe verder van de rondweg, hoe minder autogeluid. De verkeersinfrastructuur bevatte verder een noord-zuid-spoorverbinding en een oost-westelijke autovrije groene parkzone. De fietsroutes vanuit de wijken leiden naar de groenzone, met het treinstation in het midden. Ook werd de rondweg voorzien van fietstunnels om vanuit de wijken veilig in het buitengebied te komen. Aanvankelijk zou deze ‘fortificatie’ gerespecteerd blijven, maar langzaamaan ontstonden er bedrijventerreinen buiten de rondweg. Samen met een extra behoefte aan woningbouw, ontstond de noodzaak voor de bouw van Houten-Zuid, rond een tweede treinstation Houten-Castellum.     

Herkenbaar ontwerp

Van der Horst: “Na heel veel discussies en varianten, werd gekozen voor hetzelfde concept als Houten I. Ook rond Houten-Zuid werd als eerste een lange rondweg gebouwd. Er zijn wel wat minieme verschillen, lees verbeteringen. Zo zijn de bloemkoolwijken, vanwege een betere oriëntatie wat meer uiteen getrokken en is er  gekozen voor een groene vijfhoek-wal tussen de rondweg en het treinstation. Alle dragende, veelal autovrije fietsroutes vanuit de wijken, leiden zo nog sneller naar de groene strook en vandaaruit naar het centrum en treinstation. In de haarvaten van de wijken zijn fietsstraten waar de auto te gast is. Ik ontwierp een bordje om de hiërarchie van auto en fiets op deze wegen aan te geven. Een herkenbaar ontwerpprincipe in ‘Zuid’ is dat de lantaarnpalen van de ‘inprikkers’ lager worden naarmate ze verder de wijk in staan. Ook hebben we in het kader van de sociale veiligheid er voor gezorgd dat de woonkamers langs de fietsroutes uitkijken op de straat. Zo gaan niet alle lichten aan de straatkant uit na de afwas.”

Stedenbouwers fietsen te weinig

Het concept Houten werkt, er is een veilige, rustige fietsinfrastructuur door het hele binnengebied en heeft (inter)nationale  bekendheid opgeleverd. Toch wordt het concept niet volop ‘gekopieerd’. Van der Horst: “De rondweg als enige primaire plaats voor de auto blijft een moeilijk concept voor stedenbouwers. Het wordt wel eens geprobeerd, maar uiteindelijk wordt zo’n rondweg vaak een binnenring. Ik denk dat stedenbouwers nog te vaak vanuit de auto redeneren en te weinig fietsen.” Als Houten niet wordt gekopieerd, wat dan wel? “Ik droom dat er eindelijk eens wordt besloten om de snelheid van auto’s op afstand te begrenzen.”   

Klik hier voor een kaartje met het auto-, fiets- en groenontwerp van Houten en Houten-Zuid 

Op 20 juni kunt u bij het Nationaal Fietscongres in Houten zijn. Lees hier meer!

Dit artikel verschijnt in Verkeerskunde 2, april 2019.