Gedragsverandering: meer dan een nudge?

Gedragsinzichten leiden soms tot leuke nudges. Die blijven vaak ook het meest bij omdat ze zo ludiek zijn. Denk aan de pianotrap of Holle Bolle Gijs. Echter is dit nog maar het topje van de ijsberg. Gedragsexperts hanteren een bepaalde manier van denken waardoor alternatieve oplossingen voor complexe problemen kunnen worden bedacht. Maar omdat dit niet altijd even sexy is en een nudge wel, is dit nu wat het beeld van een gemiddelde gedragsaanpak domineert.

Men ziet een nudge dan als een oplossing voor wanneer techniek en wet- en regelgeving tekortschieten. Gedragsverandering vereist meestal echter meer dan een paar voetstappen richting een prullenbak of een trap die een piano nabootst. Gedragsverandering anno nu vraagt om een integrale benadering, waarbij ook tools als technologische oplossingen en wet- en regelgeving worden onderdeel zijn van een totaalpakket aan maatregelen om gedrag te beïnvloeden. Dit is noodzakelijk om impact te maken op de lange termijn.

Gedragsbeïnvloeding als onderdeel van het groter geheel

Het beïnvloeden van menselijk gedrag is een complexe taak die vaak vereist dat meerdere instrumenten en benaderingen worden gecombineerd. Gedragsbeïnvloeding wordt vaak nog gezien als losstaande oplossing of trucje, terwijl het nodig is dat inzichten uit de gedragspsychologie worden geïntegreerd in een bredere strategie. Deze integrale aanpak omvat meerdere elementen:

• Gedragsbeïnvloedingstechnieken: Het toepassen van beïnvloedingstechnieken is een cruciaal aspect. Door vooraf te analyseren welke drijfveren een rol spelen bij de doelgroep die moet veranderen, wordt duidelijk welke strategie passend is.
• Wet- en regelgeving: In sommige gevallen is wet- en regelgeving noodzakelijk om gedragsverandering af te dwingen. Dit kan variëren van verkeersregels tot milieuvoorschriften. Regels kunnen urgentie creëren. Denk aan een parkeerbeleid dat autogebruik ontmoedigt.
• Technologische innovaties: Moderne technologie kan een krachtig hulpmiddel zijn om gedrag te beïnvloeden. Denk aan apps die duurzame keuzes belonen of slimme energiemeters die inzicht geven in verbruik. Maar ook een vervelend piepje in de auto wanneer je je gordel niet om hebt. 
• Financiële prikkels: Kortingen op milieuvriendelijke producten, belastingvoordelen voor groene investeringen en boetes voor milieuvervuilende praktijken kunnen het gedrag van mensen effectief sturen.

Vaak wordt gedacht dat gedragspsychologen alleen maar mee kunnen denken over het eerste element, terwijl het juist waardevol is om gedragskennis mee te nemen in de gehele beleidsvorming, zodat alle mogelijke elementen die kunnen bijdragen aan gedragsverandering zo goed mogelijk worden meegenomen. 

Een voorbeeld: Duurzame Mobiliteit

Hoe ziet zoiets er dan uit in de praktijk? Ter illustratie hebben we het voorbeeld van duurzame mobiliteit uitgewerkt. Om gedrag te veranderen en de overstap naar milieuvriendelijkere vervoerswijzen te bevorderen, kan een integrale aanpak er als volgt uitzien:

• Gedragsbeïnvloeding: Het stimuleren van fietsgebruik middels een campagne waarin de sociale norm wordt benoemd en weerstand wordt weggenomen. 
• Wet- en regelgeving: Het verhogen van parkeerkosten.
• Technologische innovaties: De ontwikkeling van mobiele apps voor het plannen van duurzame reizen (MAAS-apps) en het beschikbaar maken van elektrische deelscooters en -fietsen.
• Financiële prikkels: Kortingen op elektrische fietsen, lagere belastingen voor elektrische voertuigen, fiets- en OV-vergoedingen vanuit werkgevers en de invoering van milieuheffing voor auto's in drukke stadsgebieden.

Met alleen een campagne of interventie gaat het niet lukken om langdurig gedrag te veranderen. Door het probleem integraal aan te pakken, kun je gedrag beïnvloeden via verschillende kanalen en op verschillende niveaus. De aanpak is gebaseerd op het begrip dat mensen beïnvloed worden door een combinatie van stimuli zoals sociale normen, persoonlijke overtuigingen en economische prikkels. 

Hoe nu verder?

Alles hierboven vraagt om een andere aanpak. Betrek gedragsexperts zo vroeg mogelijk: bij het ontwikkelen van beleid, bij het herinrichten van een straat en bij het onderzoek naar mogelijkheden voor duurzame mobiliteit. Laat ze samenwerken met beleidsmakers, verkeerskundigen, planologen, klimaatexperts, enzovoorts. Want gedrag veranderen vraagt om een uitgedacht plan voor de lange termijn. Tijd om verder te kijken dan nudging. Zo kunnen we echt gebruik maken van de vele inzichten die gedragspsychologie ons te bieden heeft.