Requiem voor een M

Door: Jan Paul van Soest, duurzaamheidsadviseur en partner van De Gemeynt

Dat valt nog maar te bezien. Dat of omdat iedereen langzamerhand is gaan denken dat klimaat nog het enige milieuvraagstuk is? Ja, dat lijkt er de afgelopen tijd wel op. Klimaat ‘valt nu onder’ Economische Zaken, voorheen-Milieu is het kwijt. Of is het geen van beide, en is het gewoon de uitkomst van Haagse modegolven en sentimenten?

Ik vrees dat laatste. Er zit niet echt een inhoudelijk Idee of Visie achter het opofferen van de M van Milieu. Afschaffing van de M is de resultante van een politieke ontwikkeling die met het eerste kabinet-Rutte is ingezet. Ik schreef er een eerder essay over: IJsberen en Pinguïns op de Evenaar, waarin wordt geanalyseerd hoe verschillende wereldbeelden in politiek en samenleving zeer uiteenlopende opvattingen over milieuproblemen hebben, en hoe die hun gelijk naar zich toe proberen te halen.

Tijdens Rutte-I zagen de ‘IJsberen’ hun kans schoon om af te rekenen met een beleidsterrein dat in hun ogen altijd de speeltuin van die vermaledijde Pinguïns was, en dat de zo noodzakelijk geachte economische groei maar in de weg staat. Dat gold ook het natuurbeleid dat door de toenmalige staatssecretaris, die ik meestal betitel als Hij Die Niet Genoemd Mag Worden, effectief werd onttakeld. Wat ooit het grote en trotse departement van VROM was werd overnight omgebouwd tot departement van VROEM: gas op de plank, 130 km/uur; wat kunnen ons de gevolgen schelen? In de geest van de komiek Groucho Marx die ooit zei: Wat kunnen toekomstige generaties mij schelen, wat hebben zij eigenlijk ooit voor mij gedaan? Vroem... 

Dat met ingang van deze kabinetsperiode de M definitief is verdwenen is het logische sluitstuk van de ontwikkelingen van de afgelopen 10, 15 jaar. De vraag is: hoe erg is dat?

Wel, voor de gemiddelde IJsbeer is het een zegen. Die leeft bij de gedachte dat natuur- en milieubeleid de Grote Vooruitgang in de weg staat, en dus weg moet. Voor de gemiddelde Pinguïn is het een rampzalige ontwikkeling die haaks staat op het eigen waardenpatroon waarin zorg voor elkaar en zorg voor de aarde centraal staan.

Opmerkelijk genoeg is echter in de afgelopen jaren een interessante kruising tussen IJsberen en Pinguïns ontstaan, een nog wat onbestemde diersoort die wel succesvol lijkt te gaan worden. De afgelopen gemeenteraadsverkiezingen hebben dat laten zien. Zoals verschillende commentatoren opmerkten: Nederland heeft geen ruk naar rechts gemaakt, maar een ruk naar groen. Er wordt een derde weg gezocht, die de polarisatie tussen IJsberen en Pinguïns overstijgt. Dat was mijn hoop toen ik het essay over de IJsberen en de Pinguïns op de Evenaar schreef: dat er een niet-gepolariseerde stroming zou kunnen ontstaan die behoud van natuur en milieu als voorwaarde voor de ontwikkeling van economie en samenleving zou gaan zien, ongeacht de verdere politieke twisten. Dat lijkt nu te gebeuren.

Alleen al voor die stroming moet de M weer terug. Om de zorgen en wensen van die stroming goed te kunnen bedienen. Maar uiteindelijk ook voor IJsberen en de Pinguïns, om problemen het hoofd te bieden die elk van beide soorten, of beide, uiteindelijk toch problematisch zullen vinden. Om niet overgeleverd te zijn aan Haagse modegolven die nu eens dit, dan weer dat idee propageren, maar om analyses en concepten te hebben waarmee gestuurd kan worden. Die kunnen eigenlijk gewoon gevonden worden in de klassieke milieukunde, zeg maar 1.0. Die laat zien dat hoe uiteenlopende fysische, chemische en biologische ‘drukfactoren’, afkomstig van verschillende doelgroepen, uiteindelijk de gezondheid van mensen, planten, dieren en ecosystemen in gevaar brengen. En daarmee de economie ook frustreren.

Zoek maar even op DPSIR: Drivers, Pressures, State, Impact, Response, en er gaat een wereld open. Maar waar is die kennis in het Haagse nog te vinden? Bizar, want hoe is zonder die kennis te sturen? Dat gebeurt dus ook niet meer. Departement 1 stuurt op aardgasvrije wijken, departement 2 op circulaire economie, departement 3 op duurzame mobiliteit, departement 4 op natuurlijk kapitaal, departement 5 op de energietransitie, departement 6 op..., enfin, u voelt wel: er ligt geen, in elk geval geen gezamenlijke analyse en geen conceptueel idee aan de uiteenlopende interventies ten grondslag.

Zo moeilijk hoeft het niet te zijn. Net zoals er 1 departement is dat de geldstromen en de budgetten bewaakt, het ministerie van Financiën, kan er 1 departement zijn dat de drukfactoren en hun invloed op de kwaliteit van mens, plant, dier en ecosystemen bewaakt. Milieukunde 1.0. Laat de milieukundigen die nog op het uitgeklede departement van IenW werken (ik krijg het haast niet uit mijn pen...) deze kabinetsperiode benutten om de M in een volgende kabinet terug te brengen. Is het niet voor de volgende generaties, dan toch in elk geval voor de IJsberen, de Pinguïns, en de onbestemde nieuwe diersoort die zich dwars door de oude politieke scheidslijnen heen in toenemende mate zorgen maakt over de toekomst van zijn leefomgeving en de leefbaarheid van de planeet.

Deze blog is verschenen in Blogs van buiten. Een verzameling blogs uitgegeven door het Ministerie van IenW. De gebundelde uitgave van alle blogs die het afgelopen jaar verschenen zijn op intranet van het ministerie kunt u hier downloaden.